Söyleşi öncesi Kafkas Dernekleri Federasyonu Genel Başkanı Ünal Uluçay ve Samsun Çerkes Derneği Başkanı İlhan Ayrancı konuklara bir selamlama konuşması yaptı.
Samsun Büyükşehir Belediyesi Sanat Merkezi'ndeki programda ilk olarak Ondokuz Mayıs Üniversitesi (OMÜ) İnsan ve Toplum Bilimleri Fakültesi, Tarih Bölümü öğretim üyesi Prof. Dr. Önder Duman “Sürgün Günlerinde Çerkesler ve Samsun” başlıklı sunumuyla tarihsel süreci anlattı. Ardından sanatçı ve modacı Zeki Beştepe “Diaspora Çerkeslerinin Kültür, Sanat ve Edebiyatında Sürgün” başlıklı konuşmasıyla hafızaya ve sanatın iyileştirici gücüne değindi.
“SALGIN, YETERSİZ GEMİ VE BÜYÜK KAYIPLAR”
Çerkeslerin Osmanlı’ya yaptıkları göçün büyük acılar içerdiğini belirten Prof. Dr. Önder Duman, “Rusya tarafından kıyılara sürülen Çerkesler, çoğunlukla deniz yoluyla göç ediyor. Osmanlı Devleti, 1862, 1863, 1864 yıllarında vapur şirketleriyle anlaşarak Karadeniz sahillerine gemiler gönderme yoluna gitmiştir. Ancak bu gemiler yetersiz kaldılar. Bu gemiler ya battı ya da kapasitesinin çok üzerinde insan taşıdı. Yolculuk öncesi ve sırasında salgın hastalıklar yayıldı. Arşiv kayıtları, 500 bin kişinin Osmanlı topraklarına ulaşamadan hayatını kaybettiğini gösteriyor” dedi.
“GERÇEK ANLAMDA BİR TRAJEDİ YAŞADI”
Göç sürecine ilişkin detayları paylaşan Prof. Dr. Duman, “Bu göçü anlatırken gerçek anlamda bir trajediden söz ediyoruz. Kış şartları, Karadeniz'in dalgaları, gemi eksikliği süreci daha da zorlaştırdı. Göç sırasında kullanılan vapurların ve gemilerin sahipleri yüksek ücretler talep etmiş, insanlar bu paraları ödemekte zorluk yaşamışlardır. Yine Trabzon ve Rize gibi bölgelerde bazı aracılar, yerel görevliler bu insanları iç bölgelere taşımayı kazanç kapısı haline getirmişlerdir.” diye konuştu.
“İLK GÖÇTE SAMSUN’A 11 BİN ÇERKES GELDİ”
Çerkeslerin Samsun’daki yerleşim sürecine de değinen Prof. Dr. Duman, “Eylül 1860 ile Şubat 1861 arasında Samsun’a 11 bin Çerkes geldi. Bunların çok az bir kısmı Ankara, Konya, Sivas gibi iç bölgelere gönderilmiş, büyük çoğunluğu ise Samsun ve Amasya çevresinde yerleştirilmiştir. 15 Mayıs 1864’te sadece Samsun merkezde 60 bin Çerkes muhacir olduğu kayıtlara geçmiştir. Bu sayı, yerli nüfusun altı katıdır” dedi.
ÇERKESLER KUŞAKLAR BOYU TRAVMA YAŞADI
Etkinliğin ikinci konuşmacısı sanatçı ve modacı Zeki Beştepe, Çerkeslerin savaş ve sürgün sonrası yaşadığı sosyolojik travmalara dikkat çekti.
“BİR TRAVMA YÜZYILLAR BOYUNCA AKTARILDI”
Beştepe, “300 yıl süren savaşların ardından gelen göç ve sürgün, Çerkes halkında çok derin yaralar açtı. Bu travmalar sadece bireysel değil; kolektif hafızaya işlendi ve nesiller boyunca aktarıldı. Toplumsal travmalar, bireysel olanlardan farklı olarak asla tam anlamıyla sona ermez” dedi.
“SANAT GEÇİCİ AMA ETKİLİ BİR ARAÇ OLABİLİR”
Zeki Beştepe sözlerini şöyle sürdürdü: “Sanat ve kültürel etkinlikler, bu travmaların bir nebze de olsa sağaltılmasına katkı sunabilir. Ancak bu çoğunlukla geçici rahatlama sağlar. Derin yaraların kalıcı bir çözümü yoktur ama sanat bir çıkış kapısı olabilir.”
Söyleşiyi takip eden konuklar ardından Zeki Beştepe’nin eserlerinden oluşan “Etnoğrafik Hissedişler” sergisini gezdi.
Şükran AKÇAY
