Daha önce yazmış olduğum yıllık izin ile ilgili yazımda da belirttiğim üzere çalışanların dinlenme hakkı anayasa ile güvence altına alınmıştır. Anayasamızın 50. maddesinde, "Dinlenmek, çalışanların hakkıdır. Ücretli hafta ve bayram tatili ile ücretli yıllık izin hakları ve şartları kanunla düzenlenir" hükmünü içermektedir, bu da dinlenme hakkının anayasal bir temele dayandığını göstermektedir.
4857 sayılı İş Kanunu ve ilgili yönetmelikler, işçilerin dinlenme haklarını detaylı bir şekilde düzenlemektedir.
İşçinin dinlenme hakları, ara dinlenmesi, hafta tatili, yıllık izin ve ulusal bayram ve genel tatil günleri şeklinde sıralanabilir. Biz bu yazıda çalışanın dinlenme haklarından biri olan hafta tatilinden bahsedeceğiz.
4857 sayılı iş kanununun 46. maddesinde ‘bu kanun kapsamına giren işyerlerinde, işçilere tatil gününden önce 63’üncü maddeye göre belirlenen iş günlerinde çalışmış olmaları koşulu ile yedi günlük bir zaman dilimi içinde kesintisiz en az yirmi dört saat dinlenme (hafta tatili) verilir’ hükmü yer almaktadır. Görüldüğü üzere hafta tatilinin en az 24 saat olarak kullandırılması vurgulanmıştır.
Hafta tatilini cumartesi veya pazar günü kullandırmak zorunlu mu?
Hayır! Kanunda hafta tatili için belirli bir gün belirtilmemiş önemli olan 7 günlük zaman dilimi içerisinde herhangi bir günde en az 24 saat hafta tatili kullandırılmasıdır. Örneğin bir çalışan için hafta tatili salı günü belirlenebilir. Böyle bir durumda her hafta salı günleri çalıştığı vardiyalar/postalar da dikkate alınarak işçiye en az 24 saat dinlenme verilmelidir. Burada dikkat edilmesi gereken durum hafta tatilinin 7 günlük periyodu geçmemesidir. Yukarıdaki örnekten gidecek olursak hafta tatilini her hafta salı günü belirlediğimizde eğer gelecek hafta salı gününden sonraki bir gün örneğin perşembe belirlediğimizde 7 günlük zaman dilimini aşmış oluruz. Eğer hafta tatilini ilk hafta salı günü kullandırıp ikinci hafta başında pazartesi kullandırırsak 7 günü aşmadığımızdan herhangi bir sorun olmaz.
Hafta tatili toplu olarak kullandırılabilir mi?
Bu mümkün değildir. Çünkü kanunda da belirtildiği üzere hafta tatilinin 7 günlük zaman dilimi içerisinde kullandırılması zorunludur. Hafta tatili günü 7 günü aştığı zaman kanunun 46. maddesi ihlal edilmiş ve çalışanın dinlenme hakkı gecikmiş olur. Bazı sektörlerde işin niteliğinden kaynaklanan nedenlerle işçilerin hafta tatili kullandırmaksızın uzun süreler çalıştırıldığı görülmektedir. Örneğin deniz üzerinde çiftlik balığı yetiştiriciliği yapılan işlerde çalışan işçilerin bir kısmı deniz üzerinde yer alan barçlarda hafta tatili kullanmaksızın 20 gün boyunca çalıştıkları ve kalan 10-11 gün boyunca izin kullandıkları gözlemlenmiştir. Bu tamamen yanlış bir uygulamadır. Burada çalışanın hafta tatili hakkı ihlal edilmiştir. Ayrıca 7 günlük zaman diliminin aşılması ve dolayısıyla hafta tatili günü çalışması nedeniyle işçi yüzde 50 zamlı fazla çalışma ücretine de hak kazanmaktadır.
Hafta tatili çalışması serbest zaman uygulamasına dahil edilebilir mi?
Bazı işyerlerinde izin biriktirme/alacak izni uygulaması adı altında çalışanın yapmış olduğu fazla çalışmalara veya hafta tatili çalışmalarına ilişkin süreler daha sonra izin olarak kullandırmak amacıyla biriktirilmekte ve serbest zaman uygulamasına yakın bir uygulama ile fazla çalıştığı süreler işçiye daha sonra yüzde 50 artırımlı veya artırımsız izin olarak kullandırılmaktadır. İş Kanunu 46. maddede geçen 7 günlük zaman dilimi içerisinde hafta tatili kullandırılması kesin bir hüküm içerdiğinden ve yasada hafta tatilinin serbest zaman uygulamasına dahil edilebileceğinden bahsedilmediğinden işçinin yapmış olduğu hafta tatili çalışmaları serbest zaman uygulamasına dahil edilemez. Eğer çalışan İş Kanunu 46. madde ihlali neticesinde hafta tatili çalışması yaptı ise bu serbest zaman olarak değil yüzde 50 zamlı fazla çalışma ücreti olarak ödenmelidir.
