Harbiye Mektebi’nde İngiliz Kıtaatı Baş Komutanı General Milne’ye
Mustafa Kemal Paşa’nın 9.Ordu Kıtaatı Müfettişliğine tayinine en etkili sebeplerden birisi İngiltere Devleti Temsilcisi’nin İstanbul Hükûmeti’ne verdiği bir nota olmuştur. (Notanın sureti ektedir.)
İşbu nota üzerine sadrazam paşa siyasi temsilci ile görüşmüş ve bir müfettiş göndereceğini söylemiş ve birçok itiraza da maruz kalmıştır. Özellikle o sıralarda karargâhımızın dahi silahların toplanamadığı veya nakledilmediği hakkında birçok şikâyetleri var idi. Bundan dolayı bütün şikayetlerin önünü almak ve hem de hükûmetin Mütarekename gereğince sorumlu bulunduğu memleketin asayiş ve inzibatını sağlamış olmak için vekiller heyetince görüşülerek memleket üç asayiş mıntıkasına ayrılmış ve her mıntıkaya bir müfettiş tayın edilmiştir ki Mustafa Kemal Paşa da bu müfettişlerden biridir. … Tarih ve numaralı yazınızda da isteyip ve uygun gördüğünüz şekilde Yakup Şevki Paşa’nın yerine tayin edilmiştir.
Ancak barış teşkilatı olduğu için ordu komutanı değil ordu müfettişi unvanına sahiptir. Böyle bir müfettişin vilayeti dolaşmasının kamuoyunu rahatsız mı ya da aksine sakinleştireceğinin mi değerini memleketin tecrübeli bir askeri ve bir evladı ve özellikle bu işte sorumlu bir kişisi olmuğum için bana bırakılmasını hürmetle sizden rica eder ve sekiz aydan beri devam eden bir mütarekenameden sonra artık biraz da Türkler ve Müslümanları lütfen güveninize layık görmenizi hürmetle şahsınızdan rica ederim.
HARBİYE NEZARETİ’NİN GENERAL MİLNE’E YANITI
6 Haziran 1919 tarihinde Karadeniz Orduları Komutanı General Milne, Harbiye Nezareti’ne gönderdiği bir yazıda Mustafa Kemal ve kurmaylarının İstanbul’a geri çağrılmasını istemişti. Bunun üzerine Harbiye Nazırı Şevket Turgut Paşa, notaya 8 Haziran 1919’da şöyle yanıt verdi:
Harbiye Mektebi’nde İngiliz Kıtaatı Baş Komutanı General Milne’ye
Mustafa Kemal Paşa’nın 9.Ordu Kıtaatı Müfettişliğine tayinine en etkili sebeplerden birisi İngiltere Devleti Temsilcisi’nin İstanbul Hükûmeti’ne verdiği bir nota olmuştur. (Notanın sureti ektedir.)
İşbu nota üzerine sadrazam paşa siyasi temsilci ile görüşmüş ve bir müfettiş göndereceğini söylemiş ve birçok itiraza da maruz kalmıştır. Özellikle o sıralarda karargâhımızın dahi silahların toplanamadığı veya nakledilmediği hakkında birçok şikâyetleri var idi. Bundan dolayı bütün şikayetlerin önünü almak ve hem de hükûmetin Mütarekename gereğince sorumlu bulunduğu memleketin asayiş ve inzibatını sağlamış olmak için vekiller heyetince görüşülerek memleket üç asayiş mıntıkasına ayrılmış ve her mıntıkaya bir müfettiş tayın edilmiştir ki Mustafa Kemal Paşa da bu müfettişlerden biridir. … Tarih ve numaralı yazınızda da isteyip ve uygun gördüğünüz şekilde Yakup Şevki Paşa’nın yerine tayin edilmiştir.
Ancak barış teşkilatı olduğu için ordu komutanı değil ordu müfettişi unvanına sahiptir. Böyle bir müfettişin vilayeti dolaşmasının kamuoyunu rahatsız mı ya da aksine sakinleştireceğinin mi değerini memleketin tecrübeli bir askeri ve bir evladı ve özellikle bu işte sorumlu bir kişisi olmuğum için bana bırakılmasını hürmetle sizden rica eder ve sekiz aydan beri devam eden bir mütarekenameden sonra artık biraz da Türkler ve Müslümanları lütfen güveninize layık görmenizi hürmetle şahsınızdan rica ederim.
HARBİYE NAZIRI ŞEVKET TURGUT PAŞA, MUSTAFA KEMAL’E: “HEMEN GERİ GELİN”
Harbiye Nezareti bu yazışmalarının ardından konuyu Bakanlar Kurulu’na götürmüş ve görüşme neticesinde 8 Haziran 1919 tarihinde Mustafa Kemal Paşa geri çağırılmıştı. İşte o belge:
9. Ordu Kıtaatı Müfettişi Mustafa Kemal Paşa’ya
Emrinizdeki istimbotlardan biriyle hemen buraya gelmeniz rica olunur.
Harbiye Nazırı
Şevket Turgut Paşa
|
Karargah merkezi Ankara olan 20.Kolordu’nun komutanı olan Ali Fuat Paşa 8 Haziran günü Mustafa Kemal Paşa’ya bir telgraf yolladı. Telgrafında Ali Fuat Paşa kendisiyle Osmancık veya İskilip’te görüşmek istediğini bilridiyordu. Mustafa Kemal Paşa bunun üzerine şu telgrafı kendisine gönderdi:
20. Kolordu Komutanı Ali Fuat Paşa Hazretlerine
Telgrafınızı öğleden sonra saat yedide aldım. Arkadaşınızla ve zât-ı alinizle birlikte görüşmekliğimiz fevkalâde önemli ve lüzumludur. Ancak benzin azlığı beni buraya bağlamıştır. Osmancık’a kadar zahmet ve fedakârlığı göze aldıktan sonra yolculuğu Havza’ya kadar uzatmanızı ve mümkünse yarın yola çıkmanızı özellikle rica ederim. Hareketinizin ve Havza’ya ne vakit varabileceğinizin bildirilmesini makine başında bekliyorum. Refet ve Hamit Beyleri de davet edeceğim. Osmancık’ta kesin lüzum olmadıkça zât-ı âlinizin de hüviyetiniz hakkında kimseye bilgi vermemenizi uygun buluyorum. Gözlerinden öper ve hasretle gelişinizi beklerdim.
HÜSREV BEY’İN (GEREDE) ANILARINDA 8 HAZİRAN NOTLARI
Harbiye Nezareti, Mustafa Kemal Paşa’nın İstanbul’u onurlandırmalarını rica ediyor. Padişahın verdiği göreve daha yeni başlanmış. Ulus, Padişahı hatta hükûmeti bile kendi karar ve azminde görmeye başlamış. Bu karar ve azmin Anadolu’daki yaratıcısı bizim karargâh olmuşken, İstanbul’a gidilir mi? Genelkurmay Başkanı Cevat Paşa’dan nedeni soruldu. Bakalım ne diyecekler? Musul’daki 13. Kolordu İngiliz Komutanı General Allenby’nin 4 aylık çabaları sonucu lağvediliyor. Adamlar ülkemizi sömürge, Türkleri tutsak yapmaya karar vermişler. Bu savaşın bize ne denli acı çektirdiği önceki notlarımdan anlaşılır. Musul’u işgale karar vermiş olan İngilizlerin bu amaca kolayca ulaşmak için ilk adımları bu oldu.
SADRAZAM VEKİLİ MUSTAFA SABRİ EFENDİ İLE DEEDES GÖRÜŞMESİ
İngiliz Askeri Ateşesi sadrazam Vekili Mustafa Sabri Efendi’yi ziyaret etti. Mustafa Sabri Efendi, Mustafa Kemal’i görevden aldırmak için yaptıkları müdahaleden dolayı İngilizlere teşekkür etti. Deedes Türkiye’nin iç işlerine karışmayıp yalnızca düzen istediklerini ileri sürdü. Dahiliye Nazırı Ali Kemal de Deedes’e muhalifleri şikayet etti.
Müttefikler, Türkiye’nin tezlerini usulen dinlemek üzere Damat Ferit Paşa’yı Paris Barış Konferansı’na çağırınca Mustafa Sabri Efendi 6 Haziran 1919’dan başlayarak ona vekâlet etmeye başladı.
General Deedes’in İstanbul’da İngiliz Yüksek Komiseri Amiral Calthorpe’a gönderdiği yazıda Sadrazam Vekili’nin Mustafa Kemal’e müdahalelerinden hoşnut olduğunu belirtir:
General Deedes’de Amiral Calthorpe’a
Sadrazam, Mustafa Kemal’e olan müdahalemizden dolayı teşekkür etti. Bakanlar Kurulu’nun, muhalefete rağmen, onu geri çağırmaya karar verdiğini söyledi. Birkaç muhalif Konya'ya gönderilmesini istemişti. Ancak sadrazam, kitabımıza uyacak kadar zor olduğunu söyledi.
Kaynakça:
Zeki Sarıhan, Kurtuluş Savaşı Günlüğü I, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1993
Gotthard Jaeschke, "Havza 'da Mustafa Kemal Paşa '', Belleten, C. XLVI, Sayı: 1 82 , TTK.
Baki Sarısakal, Belge ve Tanıklarla Samsun’dan Ankara’ya, Cilt,1, Samsun Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları, Samsun, 2008
Sami Önal, Hüsrev Gerede’nin Anıları, Literatür Yayıncılık, İstanbul, 2002.
Bilal N. Şimşir. İngiliz Belgelerinde Atatürk, Cilt 1, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1992.
|
|