Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, Tarım ve Orman Bakanlığı, Uluslararası Tütün Üreticileri Birliği (ITGA), Samsun Valiliği, Büyükşehir Belediyesi, Bafra Belediyesi, Bafra Kaymakamlığı, Bafra Ziraat Odası, Ondokuz Mayıs Üniversitesi (OMÜ), Tütün Üretim ve Pazarlama Kooperatifler Birliği ve Orta Karadeniz Kalkınma Ajansı (OKA) işbirliğinde 10 Haziran 2019 Pazartesi günü Ondokuz Mayıs Üniversitesi (OMÜ) Bafra Şevket Aşçı Turizm Fakültesi’nde gerçekleştirilen II. Uluslararası Tütün Çalıştayı’nın Sonuç Raporu yayımlandı. Rapor, İngilizce ve Türkçe olmak üzere iki farklı dilde yazıldı. Uluslararası Tütün Üreticileri Birliği (ITGA) üyelerini de içeren yirminin üzerinde yabancı katılımcı ile birlikte toplamda yüz yirmi kişinin yer aldığı çalıştayla ilgili hazırlanan raporda: tütünün geldiği nokta, ihracatta ağırlık, üretici sorunları ve tütünün sanayide kullanımı bakımından çeşitli konular ele alındı.
VALİ KAYMAK: SAMSUN 150 YILDIR TÜTÜN ÜRETİYOR
Raporda ilk olarak Samsun Valisi Osman Kaymak’ın konuşmasına yer verildi. Raporda Vali Kaymak, şu ifadelere yer verdi: “Samsun’da yaklaşık 150 yıldır tütün üretilmekte olup Türkiye’nin 3. Sigara fabrikası 1887 yılında Samsun’da kurulmuştur. Tütün üretimi emek yoğun bir faaliyeti gerektirdiği için tarımsal alanda geniş bir istihdam olanağı sağlamış ve buna bağlı olarak geliştirilen politika ve uygulamalar uzun yıllar devlet tarafından desteklenmiştir. Ancak, zamanla üretim fazlası ve stok sorununun ortaya çıkması, destekleme politikasının gözden geçirilmesine neden olmuştur. 2008 yılında TEKEL tüm varlıkları ile özelleştirilerek British American Tobacco Firmasına devredilmiştir. Yaklaşık 520 dönümlük arazi üzerine kurulu Samsun Fabrikası da bu kapsamda devredilmiş olup firma 2010 yılı itibariyle tüm üretim faaliyetlerini Samsun Fabrikasında birleştirmeye karar vermiştir. Firmanın Samsun’da 41,3 milyon Avro’luk AB Projesi olan Samsun Lojistik Merkezi’nde depolama alanları mevcuttur. Dünyanın ve Türkiye’nin sayılı tütün üretim merkezlerinden biri olan Bafra Ovası’nda bu yıl itibariyle 3 bin 700 sözleşmeli olan çiftçimiz ile tütün fidesi dikimine başlaması oldukça sevindiricidir. Bafra’daki 90 mahalleden 70’inde tütün üretiminin olması, yıllık üretim miktarının 3 bin tonun üzerinde olması; bu bölgenin ekonomisine ne kadar ciddi bir katkı verdiğinin göstergesidir. Orta Karadeniz Kalkınma Ajansı tarafından çıkılan 2016 yılı Turizme Yönelik Küçük Ölçekli Altyapı Programı kapsamında Samsun Büyükşehir Belediyesi tarafından sunulan ‘Bafra Tütün Müzesi, Tefriş, Tanzim, Donanım ve Dekorasyon Projesi’nin geçtiğimiz yıl tamamlandığını görmek oldukça sevindiricidir. Müzede tütünün tohum halinden sigara haline gelişi, geçirdiği evreleri içeren bir süreç sergilenmektedir. Bu hem görsel anlatım hem de canlandırmalarla yapılmakta ve teknolojinin bütün imkanlarından yararlanılmaktadır.”
TÜRKİYE’DE TÜTÜN ALIM VE SATIM POLİTİKASI
Türkiye’de üretici tütünlerinin alım ve satım politikasından söz edilen raporun devamında şu ifadelere yer verildi: “Türkiye’de üretilen üretici tütünleri yazılı sözleşme esası veya açık artırma yöntemiyle alınıp, satılmaktadır. Üretim, alım, satım, taşıma, depolama, işleme ve ihracat aşamaları bildirime tabidir. Sözleşmeli üretim modelinde fiyatlar sözleşmeyi imzalayan taraflar arasında oluşmaktadır. Bakanlık fiyatlara müdahil olmamaktadır. Üretici ile alıcı arasında yazılı sözleşmeye göre yapılan tütün alım satımındaki anlaşmazlıklar: Bakanlığımızın yetkilendirdiği bir tütün eksperinin başkanlığında, üretici ve alıcı temsilcisi tütün eksperlerinden oluşan üç kişilik heyet itirazı inceleyerek üç gün içinde sonuçlandırılmaktadır. Yazılı sözleşme yapılarak üretilen tütünler dışında kalan üretici tütünleri, tütün satış merkezlerinde açık artırma yöntemiyle alınır satılır. Buna ilişkin usul ve esaslar Bakanlığımızca belirlenmektedir.”
ÜLKE GENELİNDE YILLARA GÖRE TÜTÜN ÜRETİMİ
Raporda ülke genelinde tütün üretimine yer verildi. Buna göre, 2002’de 153 bin ton, 2010’de 51 bin ton, 2011’de 45 bin ton, 2012’de 73 bin ton, 2013’te 93 bin ton, 2014’te 75 bin ton, 2015’te 68 bin ton, 2016’da 74 bin ton, 2017’de 94 bin ton, 2018’de 80 bin ton ve 2019 yılında şimdiye kadar 70 bin ton tütün üretildiği kaydedildi.
48 BİN TÜTÜN ÜRETİCİSİNDEN 1 MİLYARLIK ALIM
Raporda yine, Türkiye genelinde 48 bin 606 tütün üreticisinin 877 bin 877 dekar alanda 65 milyon 478 bin 524 kilogram tütün ürettiği ve bu tütünlerin kilogramının üreticiden ortalama 19,20 liradan alındığı bilgisi verildi. Türkiye’de 2018 yılında toplam 1 milyar 257 milyon 144 bin 775 liralık tütün alımı gerçekleştiği kaydedildi.
BÖLGELERE GÖRE TÜTÜN ÜRETİMİ İSTATİSTİKLERİ
Raporda bölgelere göre tütün üretimine ilişkin istatistiklere yer verildi. Rapora göre, Ege bölgesinde: Manisa’da 19 bin 222 ton, Denizli’de 18 bin 663 ton, Uşak’ta 8 bin 319 ton, Aydın’da 2 bin 635 ton, İzmir’de 2 bin 40 ton, Muğla’da bin 414 ton, Kütahya’da 4 bin ton ve Afyonkarahisar’da 11 ton olmak üzere yüzde 65,3 oranında tütün üretimi gerçekleşti. Güneydoğu Anadolu bölgesinde: Adıyaman’da 9 bin 158 ton, Diyarbakır’da 37 ton, Batman’da bin 361 ton, Mardin’de 51 ton ve Gaziantep’te 7 ton olmak üzere yüzde 13,2 oranında tütün üretimi gerçekleşti. Doğu Anadolu bölgesinde: Bitlis’te 150 ton, Muş’ta 152 ton, Bingöl’de 109 ton, Malatya’da 2 bin 540 ton, Hakkari’de 11 ton olmak üzere yüzde 3,7 oranında tütün üretimi gerçekleşti. Karadeniz bölgesinde: Samsun’da 6 bin 897 ton, Tokat’ta 2 bin 956 ton ve Amasya’da 565 ton olmak üzere yüzde 13 oranında tütün üretimi gerçekleşti. Marmara bölgesinde: Balıkesir’de 2 bin 123 ton, Çanakkale’de 322 ton ve Bursa’da 67 ton olmak üzere yüzde 3,1 oranında tütün üretimi gerçekleşti. Akdeniz bölgesinde ise Hatay’da bin 284 tonluk üretimle yüzde 1,6 oranında tütün üretimi gerçekleşti. Raporda, 2’ütün üretiminde ülkemizde ilk sırada yüzde 24 ile Manisa, ikinci sırada ise yüzde 23 pay ile Denizli yer almaktadır” denildi.
TÜRKİYE’NİN TÜTÜN İHRACATINA İLİŞKİN VERİLER
Ülke genelinde yapılan tütün ihracatına ilişkin bilgilerin aktarıldığı raporda, 2017 yılında 6,91 lira bedelle 51 milyon 28 bin 159 kilogram tütünün 352 milyon 656 bin 990 liraya ve 2018 yılında ise 6,22 lira bedelle 62 milyon 798 bin 676 kilogram tütünün 390 milyon 890 bin 120 liraya ihraç edildiği kaydedildi.
TÜRKİYE ‘NİN TÜTÜNDE DIŞ TİCARETİ NE DURUMDA
Tütünle ilgili dış ticaret bilgilerinin verildiği raporda, ‘2018 yılı toplam ithalatının yüzde 34’ü (38 bin ton) (DİR) kapsamında gerçekleşmiştir’ denildi. 2018’de toplam ithalat miktarının 110 bin 584 ton, toplam ithalat değerinin 590 bin 234 dolar, net ithalat miktarının 72 bin 786 ton, net ithalat değerinin 388 bin 492 dolar, ihracat miktarının 62 bin 799 ton ve ihracat değerinin 398 bin 890 dolar olduğu kaydedildi.
ALTERNATİF TÜTÜN ÜRETİM PROJESİ
Türkiye’de tütün üretimini desteklemek ve geliştirmek amacıyla geliştirilen Alternatif Tütün projesine ilişkin bilgilerin aktarıldığı raporda: “TEKEL İşletme Müdürlüklerinin 2008 yılında özelleştirilmesinden sonra, Bakanlığımız tütün yerine ülkemiz ihtiyacı olan ürünleri yetiştirmek kaydıyla TEKEL İşletme Müdürlüklerinin bulunduğu; Adıyaman, Batman, Bitlis, Diyarbakır, Hatay, Mardin ve Trabzon illerinde Tütüne Alternatif Ürün Projesini 2009 yılında başlatmıştır. Proje 2009, 2010 ve 2011 yıllarında 3 (üç) yıl için uygulanmıştır. TEKEL ile sözleşme imzalamış olan üreticiler bu projeye başvurmuşlardır. TEKEL’in üreticilere sözleşme gereği vermiş olduğu 200 kg kota miktarı baz alınarak illerde bu kotanın karşılığı olan alan miktarına göre destekleme uygulamaları yapılmış ve bu alan miktarına göre ödemeler yapılmıştır. q 2009 yılında 108 TL/da, q 2010 yılında 120 TL/da, q 2011 yılında 120 TL/da olarak birim alana (da) ödeme yapılmıştır” denildi.
TÜRKİYE’NİN TÜTÜN ÜRETİM HARİTASI
Türkiye’de tütün üretimine uygun alanların haritasına yer verilen raporda: 27 kentte 113 ilçede, 930 bin dekar alanda, 80 bin ton üretim yapıldığına dikkat çekildi. SOLGUN: SON DERECE HAYATİ ÖNEME SAHİPTİR Raporda son olarak ise Türkiye Tütün Üretim ve Pazarlama Kooperatifler Birliği Genel Başkanı Şeyhmus Solgun, genel bir değerlendirmede bulundu. Genel Başkan Solgun, “Tütün, 4733 sayılı yasanın uygulamaya başlaması ile her ne kadar büyük miktarda azalmış ise de özellikle kırsal kesimde yaşayan çiftçiler için hala son derece hayati öneme sahiptir. Yılda halen dünya üretiminin 200-250 bin ton dolayında bulunduğu sanılan bu ürünün 70-80 bin tonu Türkiye’de üretilmekte olup, bu üretim miktarı ile ülkemiz dünyada oryantal tip tütün üretiminde birinci sırada bulunmaktadır. Türkiye’de tütün üretiminin 53 bin tonu ihracat (yüzde 85) amaçlı olarak Ege ve Karadeniz bölgelerinde yetiştirilmekte olup, bu özelliği ile ülke ekonomisine önemli miktarda katma değer sağlayan tarım ürünü olarak değerlendirilmelidir. Sosyo-ekonomik fonksiyonu sebebiyle Türkiye ekonomisine yaptığı katkı yönünden tütünün önemi göz önünde bulundurularak kısa, orta ve uzun vadede aşağıdaki tespitlerin gerçekleştirilmesi hususunda üst makamlara ve hükümete sunulması uygun bulunmuştur” diye konuştu. SEKTÖRÜN DESTEKLENMESİ VE GELİŞTİRİLMESİ İÇİN… Genel Başkan Solgun, ülkede tütün sektörünün gelişimi ve desteklenmesine ilişkin şu kararların alındığını kaydetti: “Özellikle dünyada oryantal tütün konusunda lider konumda olan Türk tütüncülüğünün ülkemiz ekonomisine olan katkısının korunması ve hatta arttırılması için gerekli yasal tedbirlerin alınması. İllegal tütün ürünleri ticaretinin önlenmesi için gerekli yasal tedbirlerin artırılması. Tütün İhracatının artırılması için gerekli çalışmaların (Ar-Ge, destekleme) yapılması. Türkiye’de tütün üretiminin azalması ile atıl kalan tarım alanlarında alternatif ürün yetiştirilmesi için üniversitelerle ortak projeler geliştirilmeli ve gerekli tarımsal desteklerin sağlanması gerekmektedir. Bu amaçla tütün üreticisinin sosyo-ekonomik yönden gelişmesi ve kalkınması için gerekli finansal ve teknik desteğin verilmesi gerekmektedir. Bu konuda ihtiyaç duyulan finansal kaynak genel bütçeden veya yeni tertiplenecek olan tütün fonu yada benzer bir uygulama sayesinde alınan fonlardan karşılanabilir. Üretici ve alıcı firmalar arasında düzenlenen sözleşmelerin tekrar gözden geçirilmesi ve üretici aleyhinde olan hususların tekrar düzenlenmesi. Tütünün tarım havzasına alınması. Tütün Üreticileri ve Pazarlama Kooperatiflerinin desteklenerek etkinliğinin artırılması.” Tolga BİRGÜCÜ
Türkiye’de tütün üretimine uygun alanların haritasına yer verilen raporda: 27 kentte 113 ilçede, 930 bin dekar alanda, 80 bin ton üretim yapıldığına dikkat çekildi. SOLGUN: SON DERECE HAYATİ ÖNEME SAHİPTİR Raporda son olarak ise Türkiye Tütün Üretim ve Pazarlama Kooperatifler Birliği Genel Başkanı Şeyhmus Solgun, genel bir değerlendirmede bulundu. Genel Başkan Solgun, “Tütün, 4733 sayılı yasanın uygulamaya başlaması ile her ne kadar büyük miktarda azalmış ise de özellikle kırsal kesimde yaşayan çiftçiler için hala son derece hayati öneme sahiptir. Yılda halen dünya üretiminin 200-250 bin ton dolayında bulunduğu sanılan bu ürünün 70-80 bin tonu Türkiye’de üretilmekte olup, bu üretim miktarı ile ülkemiz dünyada oryantal tip tütün üretiminde birinci sırada bulunmaktadır. Türkiye’de tütün üretiminin 53 bin tonu ihracat (yüzde 85) amaçlı olarak Ege ve Karadeniz bölgelerinde yetiştirilmekte olup, bu özelliği ile ülke ekonomisine önemli miktarda katma değer sağlayan tarım ürünü olarak değerlendirilmelidir. Sosyo-ekonomik fonksiyonu sebebiyle Türkiye ekonomisine yaptığı katkı yönünden tütünün önemi göz önünde bulundurularak kısa, orta ve uzun vadede aşağıdaki tespitlerin gerçekleştirilmesi hususunda üst makamlara ve hükümete sunulması uygun bulunmuştur” diye konuştu. SEKTÖRÜN DESTEKLENMESİ VE GELİŞTİRİLMESİ İÇİN… Genel Başkan Solgun, ülkede tütün sektörünün gelişimi ve desteklenmesine ilişkin şu kararların alındığını kaydetti: “Özellikle dünyada oryantal tütün konusunda lider konumda olan Türk tütüncülüğünün ülkemiz ekonomisine olan katkısının korunması ve hatta arttırılması için gerekli yasal tedbirlerin alınması. İllegal tütün ürünleri ticaretinin önlenmesi için gerekli yasal tedbirlerin artırılması. Tütün İhracatının artırılması için gerekli çalışmaların (Ar-Ge, destekleme) yapılması. Türkiye’de tütün üretiminin azalması ile atıl kalan tarım alanlarında alternatif ürün yetiştirilmesi için üniversitelerle ortak projeler geliştirilmeli ve gerekli tarımsal desteklerin sağlanması gerekmektedir. Bu amaçla tütün üreticisinin sosyo-ekonomik yönden gelişmesi ve kalkınması için gerekli finansal ve teknik desteğin verilmesi gerekmektedir. Bu konuda ihtiyaç duyulan finansal kaynak genel bütçeden veya yeni tertiplenecek olan tütün fonu yada benzer bir uygulama sayesinde alınan fonlardan karşılanabilir. Üretici ve alıcı firmalar arasında düzenlenen sözleşmelerin tekrar gözden geçirilmesi ve üretici aleyhinde olan hususların tekrar düzenlenmesi. Tütünün tarım havzasına alınması. Tütün Üreticileri ve Pazarlama Kooperatiflerinin desteklenerek etkinliğinin artırılması.” Tolga BİRGÜCÜ