Prof. Dr. Ergün Aybars “tarihi olguları, kendi yaşadığınız dönemin değer yargılarıyla değerlendiremezsiniz” der.
Ergün Aybars Hoca, yakın tarihimizin en çok konuşulan ve yalanların havada uçuştuğu konularından birisi olan İstiklal Mahkemeleri’ni bu ülkede tarihçi gözüyle ilmi açıdan inceleyen ilk bilim adamlarından birisi hatta birincisidir.
Didem Akdoğan’ın “Şapka İnkılâbı ve Erzurum’daki Yansımaları” adlı Yüksek Lisans Tezi de emek verilmiş ciddi bir çalışmadır.
Prof. Dr. Ergün Aybars 1991’de zamanın Cumhurbaşkanı Turgut Özal’ın Manisa’da yaptığı bir konuşmada “Bu memlekette, İstiklal Mahkemeleri şapka giymeyenleri asmıştır, artık bu günler geride kaldı” dediğini bildirerek “Bu gerçek değildi. İSTİKLAL MAHKEMELERİ ŞAPKA GİYMEDİĞİ İÇİN HİÇ KİMSE HAKKINDA ‘ASILARAK İDAM’ HÜKMÜ VERMEMİŞTİR” der.
İstiklal Mahkemelerinin ‘asılarak idam’ cezası vermesi hukuken de mümkün değildi.
25.11.1925 tarih ve 5237 sayılı Şapka İktizası Kanunu 28 11 1925’te resmi gazetede yayınlanarak yürürlüğe girdi. 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu’nun 222’nci maddesi aynen şöyledir:
“25.11.1925 tarihli ve 671 sayılı Şapka İktizası Hakkındaki Kanunla 1.11.1928 tarihli ve 1353 sayılı Türk Harflerinin Kabul ve Tatbiki Hakkındaki Kanunun koyduğu yasaklara veya yükümlüklere aykırı hareket edenlere iki aydan altı aya kadar hapis cezası verilir.“
Cezanın alt sınırı iki ay, üst sınırı ise altı aydır. Evet; bu kadar. Daha ağır cezalar şapka giymeyenlere değil, şapka bahanesiyle isyan edenlere verilmiştir. Elebaşları da asılarak idam edilmiştir.
İşin daha da ilginci kanun teklifini verenin kimliğinde. Konya mebusu Refik Bey. Demokrat Parti’nin kuruluşuna giden yolun ve Demokrat Parti’nin öncülerinden Refik Koraltan. 1950’den DP’nin 27 Mayıs darbesiyle devrildiği 1960’a kadar 10 yıl müddetle TBMM başkanlığı yapan Refik Koraltan.
16 Ekim 1925’te verir yasa teklifini Konya milletvekili Refik Bey. Bursa mebusu Nurettin Paşa ve Ergani mebusu İhsan Bey’in dışında karşı çıkan da olmaz.
İşin daha da ilginci Rasih Bey “Peygamberin bile Şam’daki Roma valisi tarafından kendisine hediye edilen ceketi giydiğini” belirterek “şapka giymekle insan Hristiyan olmaz. Yahudiler şapka giymişler diye Hristiyan mı olmuşlardır. Hindistan Mecusileri sarık sarıyor diye Müslüman mı olmuşlardır?” diyerek kıyafetin dinle ilgisi olmadığını öne sürdü.
14 Kasım’da Sivas’ta hükümete hakaretlerle dolu beyannameler duvarlara asılırken 22 Kasım’da Kayseri’de, 24 Kasımda Erzurum’da, 25 Kasım’da Rize’de, 26 Kasım’da Maraş’ta, 4 Aralık’ta Giresun’da isyanlar çıktı. Ve İstiklal Mahkemeleri bu isyanlara katılanları yargıladı.
Ergün Hoca’nın verdiği bilgiye göre İstiklal Mahkemeleri 7 Mart 1925’ten 7 Mart 192’ya kadar 669 kişiye değişik cezalar, 766 kişiye berat verdi. Yani beratlar cezalardan daha fazla. 76 kişi vicahen(yüzüne karşı), 52 kişi de gıyaben(yokluğunda) idama mahkûm oldu.
Şapka İktizası Hakkındaki Kanuna muhalefet edenlere iki ayla altı arasında ceza verilmesini öngören 5237 Sayılı Kanunun 222’nci maddesi ise 2013 Nisan’ında “uygulaması yok” diye TBMM kararıyla yürürlükten kaldırıldı.